September 9, 2024 Nhà văn Thanh Tịnh.
HƠN 100 NĂM SAU VẪN BỒI HỒI “ TÔI ĐI HỌC “
"Hằng
năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và
trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao
nức những kỷ niệm mơn man của buổi tựu trường...".
Đó là đoạn mở đầu bài văn “ Tôi đi học “ của
nhà văn Thanh Tịnh thường được nhắc đến mỗi khi bắt
đầu năm học mới.
Nếu tính từ ngày đầu đi
học của nhà văn (sinh 1911), "buổi mai hôm ấy"
đến nay cũng đã hơn 100 năm.
Một ngày đầu tháng
9, chúng tôi tìm lại ngôi trường làng 100 năm trước cậu
học trò Trần Thanh Tịnh đã khởi đầu với bài “Tôi
đi học”.
✪ Ngôi trường trong trí
tưởng tượng
Nhà văn Thanh Tịnh sinh ra ở xóm Gia
Lạc thuộc làng Dương Nỗ, một làng quê ngoại ô phía
đông thành Huế.
Nhà nghiên cứu Trần Đại Vinh,
người làng Dương Nỗ, cũng là người hiếm hoi biết về
thời niên thiếu của nhà văn Thanh Tịnh.
Ông Vinh cho hay ngôi trường Mỹ Lý trong truyện ngắn
Tôi đi học là ngôi trường trong trí tưởng tượng bay
bổng của nhà văn.
Và làng Mỹ Lý mà ông viết
trong rất nhiều truyện ngắn in trong tập Quê mẹ (1941)
cũng là cái tên làng trong văn chương.
Vậy ngôi
trường tiểu học, nơi cậu bé Trần Thanh Tịnh (lúc nhỏ
có tên là Trần Văn Ninh) bắt đầu đi học là trường
nào?
Đó là ngôi trường mà Thanh Tịnh
miêu tả rất thực trong bài thơ Trường học làng tôi mà
ông đã làm vào năm 19 tuổi:
“ Trường học làng
tôi ở cạnh đình
Một trường ba lớp vẻ xinh xinh
Trước trường có mấy cây đào lớn
Thường
quyến lòng tôi những cảm tình
Trường tôi mặt
trước ngó ra sông
Còn mặt đằng sau ngó cánh
đồng...”
Nhà nghiên cứu Trần Đại
Vinh xác định ngôi trường đó là trường tiểu học của
làng Dương Nỗ xưa.
Thuở đó, người ta lấy khu nhà
tăng của đình làm trường làng.
Chúng tôi tìm
đến đình Dương Nỗ, ngôi đình đẹp nổi tiếng ở xứ
Huế, xây dựng từ đời vua Lê Thánh Tông (1471), tọa lạc
bên dòng sông Phổ Lợi, đã được công nhận là di tích
cấp quốc gia.
Người làng không còn ai biết về
ngôi trường này, nhưng nhắc đến bài Tôi đi học thì
ai cũng gật đầu "có biết, có biết".
✪ Đường xưa đi học của Thanh Tịnh
Từ lời
tự sự của Thanh Tịnh trong bài thơ Trường học làng
tôi, ráp nối với các tư liệu về cuộc đời ông, có
thể hiểu rằng ông học ở trường này ba năm đầu Tiểu
học, sau đó lên học tiếp ở Trường Tiểu học Đông
Ba, rồi học Trung học ở Trường Pellerin ở cạnh ga Huế.
Nhà nghiên cứu Trần Đại Vinh cho biết ngôi
nhà của nhà văn Thanh Tịnh ở xóm Gia Lạc, nằm ngay chỗ
bây giờ đã giải tỏa để xây cầu Chợ Dinh.
Mỗi
buổi mai, cậu học trò Trần Thanh Tịnh đi bộ từ đó,
theo con đường ven sông Phổ Lợi về trường làng Dương
Nỗ.
Chúng tôi trở lại và đi trên
con đường đó để hình dung con đường đi học năm xưa
của Thanh Tịnh.
Con đường mà ông đã viết:
"Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và
gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con
đường làng dài và hẹp. Con đường này tôi đã quen đi
lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh
vật chung quanh tôi đều thay đổi vì chính lòng tôi đang
có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học".
✪ Con cháu thuộc lòng “Tôi đi học”
Năm
1946, Thanh Tịnh lúc đó là tổng thư ký Hội Văn hóa cứu
quốc Trung Bộ, ra Bắc dự đại hội thì kháng chiến
bùng nổ, ông gia nhập quân đội, rồi làm đến chủ
nhiệm tạp chí Văn Nghệ Quân Đội và sống một mình
đến khi mất (1988).
Ít ai biết rằng trong ngôi
nhà bên bờ sông Hương ở xóm Gia Lạc, ông từng có một
gia đình với vợ và hai con.
Người con gái tên là
Mỹ Lý, cái tên làng trong truyện “Tôi đi học “ của
ông.
Người con trai tên là Trần Thanh Vệ, vừa mới
qua đời năm ngoái ở Huế.
Tôi tìm đến ngôi
nhà của ông Vệ nằm sâu trong xóm Lịch Đợi, phía sau
chùa Báo Quốc.
Bà Nguyễn Thị Quýt - vợ ông Vệ,
tức con dâu của nhà văn Trần Thanh Tịnh - cho biết mộ
phần của nhà văn cũng đã đưa về Huế, an táng ở
nghĩa trang bên núi Thiên Thai.
Trên bàn thờ, di
ảnh nhà văn Thanh Tịnh thuở tráng niên ở Huế, ghi ngày
sinh là 29-10-1912 (nhằm ngày 20-9 Nhâm Tý), trong khi tất cả
các sách viết về Thanh Tịnh hiện nay, kể cả sách giáo
khoa, đều ghi là 12-12-1911.
Nhắc đến bài Tôi
đi học, bà Quýt nói ngay: "Bài đó không ai mà không
biết. Tui đọc được bài đó từ nhỏ, đến khi lấy
chồng mới biết ông nhà văn đó là ba chồng mình thì
vui lắm".
Đàn con của bà thì đã gặp và
sống với ông nội, nhưng đàn cháu thì sinh ra khi ông cố
đã mất.
“ Bây giờ con cháu tôi ở Nha Trang,
Sài Gòn, cả nước ngoài.”
Đứa mô cũng thuộc
bài Tôi đi học và tự hào về ông nội, ông cố lắm",
bà Quýt nói.
✪ Mẩu hồi ức rung
động bao thế hệ
Nhà thơ Mai Văn Hoan - nhà giáo dạy
văn nổi tiếng ở Huế - cho rằng ngôi trường ấy dù là
trong trí tưởng tượng nhưng “ Tôi đi học “ lại
giống như một mẩu hồi ức hơn là truyện ngắn.
Bởi
vì nhà văn đã diễn tả chân thực và chi tiết diễn
biến của cậu bé lần đầu tiên cắp sách đến trường.
Đó là cái buổi sáng "đầy sương thu và
gió lạnh".
Đó là con đường thân quen mà "cảnh
vật chung quanh đều thay đổi".
Kể cả chiếc
áo "vải dù đen dài" đang mặc, cái giật mình
khi nghe thầy giáo gọi tên, cảm giác lần đầu rời xa
mẹ... đều được tái hiện cặn kẽ.
"Chỉ một
là mẩu hồi ức thôi mà đã làm rung động hàng vạn vạn
trái tim bao thế hệ “ - thầy Hoan nói.
MINH TỰ (TTO)
®Bao Nguyen Quang T/h
Comments
Post a Comment